Dziś przedstawiamy Państwu szczególne dzieło filmowe. Jest to fragment niemieckiego filmu fabularnego opowiadającego o poczynaniach dzielnych żołnierzy Tysiącletniej Rzeszy, którzy dumnie i niewzruszenie niszczą ostatnie ogniska polskiej dziczy w kampanii roku 1939. Słabe i prymitywne wojsko polskie szarżuje z szablami na czołgi, a rozbijający je w puch dzielni niemieccy chłopcy posilają się na tyłach frontu smaczną zupą prosto z kotła, demonstrując przy tym swoje nienaganne uzębienie. Taki obraz wojny mieli zobaczyć Niemcy na początku 1941 roku, kiedy wielki Führer szykował ich do najtrudniejszego egzaminu, egzaminu pod jakże tajemniczym kryptonimem Barbarossa.

Jakież więc było nasz zdziwienie, gdy w sierpniu 1940 roku, a więc prawie po roku od zajęcia miasta, zajechała do Wyszkowa duża kolumna samochodowa z ekipami mundurowych i cywilnych pracowników, która na ulicy Kościuszki wkopała drogowskaz tylko z polską nazwą, a następnie zaczęła montować drewniane atrapy spalonych domów i sklepów z polskimi szyldami. Ponieważ ze spalonej Komunalnej Kasy Oszczędności zachowały się solidne mury, te same do dzisiejszego dnia, pokryto ten jeden dom dachem, wstawiono okna i przybito nad wejściem do wypalonej ruiny duży srebrzysty napis KKO, a poniżej całą przedwojenną nazwę. Żeby ulica wyglądała ciekawiej  – w wykopane doły przeniesiono całe duże zielone drzewa, które prowizorycznie „zasadzono”, przydając ulicy wdzięku i zasłaniając niepożądane dziury po spalonych domach.

Jeszcze większe wrażenie zrobiły na nas z bratem szwadrony polskiej kawalerii, które nadciągnęły od strony Pułtuska i pod lipami naszego ogrodu zmierzały w kierunku Góry Choinkowskiej. Początkowo byliśmy przekonani, że to Polacy wzięci do niewoli, gdyż za ułanami jechały motory z Niemcami i różnego rodzaju samochody, a później czołgi. Dopiero gdy usłyszeliśmy rechot niemieckich jeźdźców, zrozumieliśmy, że mamy do czynienia z przebierańcami dla potrzeb nakręcanego filmu.

Czołgi niemieckie z wyraźnie odmalowanymi czarnymi krzyżami zajęły pozycję na dole pod Góra Choinkowską, skryte częściowo w wysokiej wiklinie. Na górze w lasku zgrupowały się szwadrony. Spod końskich kopyt unosił się żółty kurz. Rozstawione kamery na samochodach obejmowały cały plan rozciągający się od rzeki po wysoki las.

Wreszcie wystrzelono w górę rakietę i w huku wystrzałów oraz dymu, ruszyły czołgi znad Bugu pod Górę Choinkowską. Z lasku zaś wyskoczyły konne szwadrony z „polskimi” ułanami pochylonymi do przodu z lancami i szablami uniesionymi do góry. Niósł się okrzyk – huraaa! Konie przewracały się już przy zjeździe z góry. Padali „zabici” Polacy w morderczym, nierównym pojedynku ze stalową nawałnicą posuwającą się do przodu z chrzęstem gąsienic i wystrzałami działek oraz karabinów maszynowych. Pojedynczy jeźdźcy dopadali czołgów i cięli szablami po lufach działek, ażeby za chwilę legnąć przeszyci serią na zielonej murawie. Konie bez jeźdźców rozbiegały się na wszystkie strony, wyłapywane już poza kamerami. Pojedynczy, żywi ułani z podniesionymi rękami poddawali się do niewoli. Ten atak był powtarzany dwa razy.

Tymi słowami opisał letnie dni roku 1940 w swojej książce pt. „Wyszkowskie wspomnienia” Eugeniusz Daszkowski. Wiele z decydujących batalistycznych aranżacji filmu pt. „Kampfgeschwader Lützow”, czyli „Szwadron bojowy Lützow” zostało nagranych w ruinach okupacyjnego Wyszkowa, który z tej okazji zaaranżowano na „normalne” miasto. Najważniejsze ujęcia nakręcono w Rynku, na ulicy Kościuszki oraz na Górze Choinkowskiej. Resztę zdjęć do filmu zrealizowano w Bagiczu koło Kołobrzegu.

Za propagandowe działo mające pokrzepić niemieckie serca przed atakiem na ZSRR (jego premiera przypadła na 28 lutego 1941 roku) odpowiadał doświadczony scenarzysta, a jednocześnie początkujący reżyser i producent, w Niemczech przed wojną znany głównie jako pilot i podróżnik, Hans Bertram (1906-1993). Rok  wcześniej, na polecenie Hermana Göringa, nakręcił film „Feuertaufe” (Chrzest ogniowy), który miał za zadanie pokazać nowoczesność niemieckiego lotnictwa w wojnie z Polską. W 1941 roku został zestrzelony nad Libią, gdzie pojmano go do niewoli i wysłano do Australii. Po wojnie powrócił do robienia filmów. Ostatnią realizację do jego scenariusza nakręcono w 1985 roku.

Z „Szwadronem bojowym Lützow” wiąże się jeszcze jedna ciekawa historia. Otóż jedno ze zdjęć, które powstało prawdopodobnie jako fotos do filmu, było przez wiele lat rozpowszechniane w polskiej literaturze historycznej jako dowód rzeczywistej szarży polskiej kawalerii z szablami na niemieckie czołgi. Zdjęcie podpisywano Polska kawaleria w zrujnowanym Sochaczewie bądź Kawaleria Armii Poznań w walkach w rejonie Uniejowa, podczas kiedy prawda wyglądała tak, że byli to nieudacznie przebrani prawdopodobnie słowaccy kawalerzyści, udający polskich ułanów w ruinach wypalonego Wyszkowa. Ten krzywdzący dla polskiego oręża mit obalono dopiero po rozpowszechnieniu w Polsce scen z filmu (więcej na http://wyborcza.pl/alehistoria).

Piotr Płochocki

 

 

 

   

 

Fotosy z filmu Kampfgeschwader Lützow; źródło: NAC

 

 

---

Poniżej przedstawiam pojedyncze kadry filmu wraz odniesieniami do zdjęć okupacyjnego Wyszkowa.

Kadr 1 – Łagodne zbocze Góry Choinkowskiej z pojedynczymi drzewami nieopodal pałacu Skarżyńskich

Kadry 2 i 3 – Siatka ulic Wyszkowa – Wyloty ulic Białostockiej i Pułtuskiej od Rynku, widok od północy

Kadr 4 – Pojedynczy duży budynek stojący nad wyszkowską strugą

Kadr 5 i 7 – Zniszczony kościół św. Idziego na kościelnym wzgórzu, widok od ul. Nadgórze

Kadr 6 – Charakterystyczna brama jednej z kamienic w Rynku

Kadr 8 (spoza tej części filmu) – Kapliczka na Zakręziu, obok której żołnierze schodzą w wąwóz prowadzący na łęgi