Układ terenu w w 1944 i w 2021 roku
Wyszków po II wojnie światowej z uwagi na skalę zniszczeń wymagał prawie całkowitej odbudowy. Do tego potrzebne były różnego rodzaju środki komunikacyjne – od pojazdów ciężarowych po stacje paliwowe. Referat Odbudowy w Starostwie Powiatowym w Pułtusku zaakceptował przedstawiony przez Zarząd Miejski w Wyszkowie plan zaadaptowania poniemieckich zbiorników paliwowych z lat 1941–1944 na Skład Produktów Naftowych. Przedstawiamy Państwu dotychczas nieznaną historię niemieckiej składnicy paliwowej zlokalizowanej na terenie istniejącej w II połowie XX w. Wyszkowskiej Fabryki Mebli.
16 grudnia 1948 r. Referat Odbudowy w Starostwie Powiatowym w Pułtusku otrzymał od Zarządu Miejskiego w Wyszkowie zbiór dokumentów zawierających min. opis zniszczeń Wyszkowa poniesionych w czasie II wojny światowej, a także inwentarze zachowanych obiektów na terenie miasta z lat 1945-1947. Dokumenty znalazły się w starostwie za sprawą prowadzonej od grudnia 1948 r. inwentaryzacji nieruchomości na terenie województwa warszawskiego. Proces ten miał dwa kluczowe cele: przygotowanie do wprowadzenia w 1950 r. nowego podziału administracyjnego Polski oraz przejęcie na rzecz Skarbu Państwa majątków pożydowskich lub poniemieckich.
Wśród dokumentów znajduje się protokół z 29 sierpnia 1947 r. zawierający informacje o odbudowie Wyszkowa. Do planów dołączony został wykaz inwestycji, w tym budowę wodociągów i kanalizacji, dwóch szkół powszechnych, gimnazjum ogólnokształcącego i szkoły zawodowej, szpitala z ogrodem, ratusza miejskiego, robotniczej dzielnicy mieszkaniowej (składającej się z 500 działek) oraz Składu Produktów Naftowych.
Układ terenu w 2021 roku
Ostatnia z wymienionych inwestycji miała zostać zrealizowana jako pierwsza, z uwagi na wymagane zaopatrzenie w paliwo pojazdów służących odbudowie. Wydział Przemysłowy Zarządu Miejskiego w Wyszkowie zaproponował komórce nadzorującej sprawę, czyli Centrali Produktów Naftowych, aby baza paliw powstała na terenie „byłego składu benzynowego, poniemieckiego na działkach należących do obywateli: Dominowskiego Władysława, Kosewskiego [Wacława] i [Stanczewskiego Feliksa]…”.
Układ terenu w 1944 roku, niemieckie zdjęcie lotnicze
Niemcy w latach 1941–1944 w pobliżu toru kolejowego między stacją Wyszków, a przejazdem drogowo–kolejowym w pasie ul. Świętojańskiej, ulokowali na terenie gruntów ornych ww. mieszkańców Wyszkowa bazę paliw dla swoich pojazdów stacjonujących w mieście oraz okolicach. Niewykluczone, że z bazy korzystało również polowe lotnisko w Tulewie. Do bazy paliwowej od stacji Wyszków doprowadzono bocznicę kolejową, przy której powstała również rampa. Po wycofaniu się wojsk niemieckich z ziem polskich, obiekty te stały się nieużytkami, co świadczy o tym, że nie zostały zniszczone, a ich stan pozwalał na ponowne wykorzystanie.
Do akt dołączono projekt niniejszej inwestycji, na którym naniesiono obiekty z lat 1941–1944. Z szkicu wynika, że Niemcy wybudowali pod ziemią min.: 8 zbiorników paliwowych, każdy o 500 m3 pojemności, rozlewnię o wymiarach 7×8 m, magazyn olejowy 50×10 metrów, szopę na puste beczki o wymiarach 13×22 m i budynek administracyjny 10×10 m. Ze względów bezpieczeństwa obiekty te znajdowały się w pewnym oddaleniu od siebie, co wynikało z łatwopalnych właściwości przechowywanego materiału. Projekt złożony przez Zarząd Miejski zakładał prawie całkowite wykorzystanie poniemieckiej infrastruktury. Proponowane zmiany dotyczyły jedynie przekształcenia układu dróg oraz wybudowanie kilku dodatkowych budynków administracyjnych.
Bocznica kolejowa prowadząca do olejarni, ok. 2009 r.
Rozbiórka bocznicy, lipiec 2011 r.
Miejsce po rozebranej bocznicy, listopad 2011 r.
Ślad po rozebranej rampie w budynku olejarni, 2012 r.
Kwerenda pozostałych dokumentów nie wyjaśnia wprost jaką decyzję podjęła Centrala Produktów Naftowych w Warszawie w sprawie uruchomienia w Wyszkowie Składnicy Produktów Naftowych w poniemieckiej bazie paliw. Z uwagi na wzrastające zapotrzebowanie na paliwo wynikające ze zwiększającej się liczbę pojazdów (służących również przy odbudowie Wyszkowa i okolicznych miejscowości), należy przepuszczać, że bazę uruchomiono. Nie znany pozostaje czas jej funkcjonowania. Obecność obiektu datuję na lata 1948–1959. W 1959 r. na terenie bazy paliw rozpoczęto budowę Wyszkowskiej Fabryki Mebli. Co ciekawe, WFM również wykorzystała część poniemieckich obiektów. Jeden z nich, czyli magazyn olejowy (powiększony po II wojnie światowej) z rampą kolejowa (obecnie rozebraną) istnieje do dziś.
Piotr J. Kosiński
Budynek magazynu olejowego, 2012 r.
Ten sam budynek, 2021 r.
Źródło: Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Pułtusku, Akta Miasta Wyszkowa, sygn. 79/209/4/50 „Dane statystyczne o mieście, mieszkania, zakłady przemysłowe -odbudowa”.
Współczesne fotografie pochodzą z lat 2009–2013 ze zbiorów Piotra J. Kosińskiego @Wyszkowska Altantyda oraz Sebastiana Gomółki @StacjaWyszków.